English Enkele weken geleden vernamen we dat de boeken van Roald Dahl een make-over krijgen, opdat ze beter passen binnen de huidige tijdsgeest (The Guardian). In de marge van dit nieuws tekende zich, mijns inziens, een nog zorgwekkender ontwikkeling af. Het taalgebruik in e-books van Roald Dahl zou automatisch wijzigen op e-readers (The Times en Good E-Reader).
Het gehele gebeuren leidde tot publieke verontwaardiging en onenigheid over het gepaste karakter van dergelijke post-hoc wijzigingen in creatieve werken. In dit korte artikel zal ik het niet over de inhoud van deze wijzigingen hebben, maar over de vorm ervan, in het bijzonder die van digitale aard. Om de huidige collectieve aandacht te benutten, zal ik enigszins vluchtig de problemen van en oplossingen voor deze bedenkelijke praktijk belichten.
Problemen
Waarom is deze “Grote Vriendelijke Revisie” van Roald Dahl verontrustend? Het zal dramatisch en vergezocht klinken, maar op deze manier kan als het ware onze geschiedenis worden herschreven en niet uitsluitend onze interpretatie ervan. Mits enkele kleine ingrepen in de tekst van Julius Caesars De Bello Gallico, zijn de Belgen niet langer de dappersten der Galliërs.
Daarnaast zullen velen, die van een artistiek werk genieten, willen en veronderstellen dat ze dit werk consumeren, zoals de artiest het schiep. Het wijzigen ervan zet de vrijheid van expressie onder druk en opent de deur naar wijdverspreide censuur. Dit is a fortiori het geval bij post-mortem wijzigingen, waarbij de artiest zelfs geen weerwoord kan bieden.
Bovenop medium onafhankelijke kritiek op deze bedenkelijke praktijk, zijn er specifieke problemen verbonden aan e-books automatisch digitaal wijzigen. Van dergelijke digitale aanpassingen bestaat mogelijks geen betrouwbaar spoor. Zo kan je denken dat je het originele boek leest, terwijl je onopgemerkt de herschreven versie consumeert.
Bij dit voorval stuurde de uitgeverij Puffin Books aan op aanpassingen in de boeken van Roald Dahl. Het is evident dat andere belanghebbende partijen bij machte zijn dezelfde rol te spelen. Overheden kunnen uitgevers verplichten tot wijzigingen en hackers kunnen altijd en van overal dit digitaal forceren, zo lang een centrale instantie over de autoriteit beschikt om boeken te wijzigen.
Oplossingen
Hoe vergewissen we dat we het authentieke, originele artistieke werk consumeren? Een gedeeltelijke fysieke oplossing voor de specifieke digitale problemen is een boek van eerste druk kopen of meteen na aankoop een e-book afdrukken, als je meent dat je over de ongewijzigde versie beschikt. Tegelijkertijd ondermijn je echter de functionaliteit van je e-reader en maak je deze overbodig.
Een digitale oplossing is om creatieve werken decentraal te registreren op een onveranderbaar grootboek, door middel van Distributed Ledger Technology. Er zijn verschillende technische manieren om dit te realiseren:
– een volledige werk registreren, bijvoorbeeld on-chain als ordinal op Bitcoin;
– een verwijzing registreren, op bijvoorbeeld Ethereum, naar een werk op een externe locatie, zoals IPFS of Arweave;
– de output van een hash-functie registreren met het werk als input, bijvoorbeeld op Bitcoin via een Counterparty broadcast.
Al deze wijzen van decentrale registratie stellen de consument van een creatief werk in staat om de authenticiteit ervan te verifiëren. Meer nog: deze digitale verificatie is betrouwbaarder dan een boek van eerste druk proberen te bekomen of je vermeende authentieke e-book afdrukken. Digitale namaak van dergelijke decentrale registraties is in principe onmogelijk in tegenstelling tot fysieke. We moeten geen genoegen nemen met een inferieure fysieke oplossing, als een superieure digitale voorhanden is.
Conclusie
Dit voorval wijst op de risico’s verbonden aan een algemene tendens in onze samenleving: allerhande fysieke objecten worden vervangen door een digitale versie. Aan de ene kant gebeurt dit terecht, vanwege praktische voordelen. Aan de andere kant moeten we uiterst waakzaam zijn, over wie er ultieme controle behoudt over deze digitale objecten.
Bij fysieke objecten verwachten we dat de band tussen de producent en het product vervalt na overdracht van het eigendom. Dit is zo bij boeken, treinkaarten, geld, … Bij digitale objecten gebeurt dit niet noodzakelijk, integendeel. Dit blijkt de uitzondering, want bij regel blijft de producent over de ultieme controle beschikken van het product. Een uitgever controleert je e-book, de vervoersmaatschappij (of andere mediërende instantie) je treinkaart en de bank je bankrekening.
Ondanks de risico’s verbonden aan het digitaliseren van objecten en de voordelen verbonden aan objecten fysiek bezitten, pleit ik niet als moderne ludiet voor een “de-digitalisering”. We weerstaan beter de tendens tot centralisatie, die digitalisering van nature cultiveert. We omarmen beter duurzame, aantoonbaar authentieke digitale objecten dan degenen, die centrale instanties met een vingerknip kunnen wijzigen. We vermijden beter digitalisering zonder decentralisatie, want dat leidt tot machtsconcentratie.